Visie: Kansgestuurd beheer!
Veranderingen en trends in de samenleving vragen om een andere vorm van beheer. Het denken in kwaliteitsniveaus zou plaats moeten maken voor het denken in termen van kansen. Ook zouden ingrepen toekomstgerichter gemotiveerd moeten zijn. Hoe vertaal je dat in het werk van alledag? Martin van der Zwan, directeur PLANTERRA en Harro Verhoeven, projectmanager CROW delen hun visie.
Het beheer van de openbare ruimte lijkt voor veel buitenstaanders wellicht niet het meest dynamische werkveld binnen de gemeentelijke organisatie. Ten onrechte! De afgelopen jaren heeft het vakgebied zich ontwikkeld van een voornamelijk technische en financiële aangelegenheid naar een werkveld waar steeds meer aandacht is voor tevredenheid en betrokkenheid van de gebruikers van de openbare ruimte. Dit is een goede ontwikkeling, maar beheer zal de komende tijd echt radicaal moeten veranderen. Diverse maatschappelijke, economische, technologische en klimatologische ontwikkelingen, die nu al deels tastbaar worden, vragen hier nadrukkelijk om. Denk bijvoorbeeld aan zelfrijdende auto’s, slimme verlichting en berging van water na hevige regenval. Beheer zal hierop moeten anticiperen.
Grote delen van de openbare ruimte zijn de komende jaren aan vervanging toe. Dit biedt kansen om de openbare ruimte slimmer in te richten en te beheren. Door beter in te spelen op trends en ontwikkelingen die nieuwe eisen (gaan) stellen aan de openbare ruimte, kunnen deze hierdoor worden vormgegeven. Het beheer zal zich nog meer dan voorheen moeten richten op de toekomst. Hierbij is een brede, echt integrale blik een noodzaak. Bij het realiseren van strategische beleidsdoelstellingen van de gemeente zal kansgestuurd beheer een cruciale rol moeten gaan spelen.
De toekomst van beheer
Diverse maatschappelijke, economische, technologische en klimatologische ontwikkelingen, die ook consequenties zullen hebben voor de inrichting, het gebruik en het onderhoud van de openbare ruimte, maken een andere vorm van beheer noodzakelijk. In een verkenning die PLANTERRA voor CROW heeft uitgevoerd, hebben wij de belangrijkste ontwikkelingen geïnventariseerd. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om:
de toenemende gebruiksdruk in steden en toename van evenementen
de toename van het aantal ouderen dat ook nog eens langer zelfstandig wil blijven wonen
obesitas en de afname van het bewegen door de jeugd
klimaatverandering en de noodzaak voor klimaatadaptatie
smart cities
verdichting van steden
circulaire economie
samenleven en ontmoeten in een multi-etnische samenleving
zelfrijdende auto’s
Al deze ontwikkelingen vragen om een transformatie van de bestaande openbare ruimte. Dit zal flinke consequenties hebben voor het beheer van de openbare ruimte, van de positie die de beheerder inneemt binnen de gemeentelijke organisatie, voor de politieke aandacht voor beheer, en niet in het minst voor de kennis, kunde en vaardigheden van de beheerders van de openbare ruimte.
Is het beheer er klaar voor?
Gemeenten zijn nog druk bezig de laatste ontwikkelingen in het beheer van de openbare ruimte te vertalen in het werk van alledag. Ze zijn bezig met beeldgestuurd werken, risicogestuurd beheer, meer sturen op tevredenheid van inwoners en het doorontwikkelen van participatief werken. De vraag is: is beheer wel in staat nu alweer verder te kijken? Het zal wel moeten! Het beheer van de openbare ruimte kan niet om de nieuwe trends en ontwikkelingen heen. De beheerder moet zich niet meer uitsluitend richten op de instandhouding van de bestaande openbare ruimte, maar samen met andere betrokken partijen de kansen in de openbare ruimte gaan benutten, ofwel kansgestuurd beheer.
Wanneer er een weg moet worden vervangen, kies je dan voor dezelfde weg of denk je na over de mogelijkheden en nieuwe ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld een weg die energie kan opwekken? Wat betekent circulaire economie voor het beheer van de openbare ruimte? Wat is er nodig om op de ontwikkelingen in te spelen?
Veelal is er geen duidelijk beeld van de precieze consequenties die diverse afzonderlijke ontwikkelingen voor beheer hebben. Veel vaker ontbreekt een samenhangende visie, strategie, aanpak en programma voor het totale spectrum van ontwikkelingen in relatie tot het beheer van de openbare ruimte. Het besef ontbreekt veelal dat er anders gewerkt moet worden.
Te vaak wordt nog gedacht dat beheer vooral gaat over het schoon, heel en veilig houden van de openbare ruimte. Over A-, B-, C- en D-kwaliteitsniveaus. Over het in stand houden van de huidige inrichting met de huidige functionaliteit. Dat is in ieder geval het beeld dat andere afdelingen binnen de gemeente hebben van beheer. Beheer is mede hierom niet voldoende aangehaakt bij het maken en realiseren van beleid vanuit disciplines als ruimtelijke ordening, verkeer, maatschappelijke ontwikkeling en economie.
Overigens worden er op projectniveau wel al - zij het vaak ad hoc - keuzes gemaakt waarbij de toevallige samenkomst van mensen leidt tot meer of minder gewicht voor een bepaald beleidsveld. Ook worden er steeds meer integrale projectprogramma’s opgesteld waarbij diverse beleidsambities worden meegewogen. Echter, het ontbreekt nog aan een integraal overzicht van wat op stedelijk of wijkniveau de mogelijkheden zijn om de diverse beleidsdoelstellingen en ontwikkelingen te dienen. Een integrale en dus door de diverse disciplines gedeelde visie die hierop inspeelt, is nog een zeldzaamheid. Zeker als je zoekt naar een visie waarin ook de mogelijkheden vanuit vervanging, groot en verzorgend onderhoud worden meegenomen. In alle gevallen mist een financiële doorvertaling van het toekomstbestendig maken van de openbare ruimte en de hiervoor benodigde beheer- en onderhoudsbudgetten. Dit vergroot de kans op kapitaalvernietiging, er wordt dan namelijk geïnvesteerd in het (groot) onderhoud van openbare ruimte die op termijn niet meer voldoet aan de eisen van de tijd.
Wat is nodig ?
Een blauwdruk voor een toekomstbestendige openbare ruimte en dé juiste beheeraanpak bestaat niet. Integraal en gebiedsgericht werken zijn echter wel sleutelwoorden! Integraal en toekomstbestendig beheer van de openbare ruimte is gebaseerd op een mix van vijf ‘sturingsprincipes’; frequentiegestuurd, kwaliteitsgestuurd, risicogestuurd, maatschappelijk en kansgestuurd. De nadruk die in praktijk op één of meer principes wordt gelegd, is afhankelijk van de situatie.
Integraal beheer vraagt de komende jaren ook om grote veranderingen als het gaat om de benodigde kennis en houding, de werkprocessen, de informatievoorziening, de beleids- en beheerinstrumenten en de samenwerking met andere afdelingen en organisaties in de maatschappij. In ieder geval is er behoefte aan een integrale, en door de diverse disciplines gedeelde, analyse van de opgaven, risico’s en kansen in de openbare ruimte. Deze kan betrekking hebben op de stad als geheel maar moet zeker per gebied worden uitgewerkt. Op gebiedsniveau kan een visie worden gemaakt die hout snijdt. Je hebt het dan over concrete stukken van de stad waar gezamenlijke keuzes kunnen worden gemaakt over de gewenste aanpak.
Daarnaast kan er beter een beeld worden gegeven van de financiële consequenties en de mogelijkheden die er vanuit de diverse disciplines, en dus ook vanuit beheer, zijn om de gekozen aanpak te realiseren. Ook de financiële huishouding van de gemeente zal op de schop moeten. Integraal en toekomstgericht werken vraagt om het doorbreken van de nu nog waterdichte schotten tussen de potjes die de verschillende disciplines hebben voor de openbare ruimte.
Voor beheer betekent integraal werken bovendien dat er vanuit een (nog) bredere scope naar de toekomst van de openbare ruimte moet worden gekeken. Beheerders moeten meer gaan denken in kansen. Kansen om samen met de collega-afdelingen, inwoners, ondernemers en andere partners de doelstellingen van de stad te realiseren. Voor de moderne beheerder zijn competenties als verbinden, overtuigen, innoveren, denken in belangen en werken vanuit bedoeling een must om deze kansen te benutten.
Martin van der Zwan
Adviseur Openbare Ruimte PLANTERRA
martin.vanderzwan@planterra.nl
Harro Verhoeven
Projectmanager CROW
Heb je vragen over het leertraject, neem gerust contact op.
